Hoe zit het met handdesinfectie op basis van ethanol?

Sinds de coronatijd is het gebruik van handdesinfectiemiddelen flink toegenomen. En terecht: als je geen toegang hebt tot water en zeep is handdesinfectie de enige manier om bacteriën en virussen op je handen te doden. Veel van de beschikbare handdesinfectiemiddelen zijn op basis van ethanol, waaronder de middelen die in de gezondheidszorg worden gebruikt. Toch komen er de laatste tijd veel vragen binnen over de veiligheid van ethanol, met name omdat het op de SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen staat. Hoe zit dat? Kan handdesinfectie op basis van ethanol wel veilig gebruikt worden?

Waar gewerkt wordt met stoffen die op de SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen staan, gelden aanvullende verplichtingen vanuit de Nederlandse Arbowet. Zo moet zijn vastgesteld of de risico's van de stof zoveel mogelijk zijn geminimaliseerd voor de werknemer, moet bijgehouden worden welke werknemer ermee werkt en moet gekeken worden of er gelijkwaardige, veiligere alternatieven zijn voor de stof. Op deze pagina staat informatie over het gebruik van ethanol als handdesinfectiemiddel.

Waarom ethanol?

Aangezien ethanol ook geconsumeerd wordt, is het een stof waar veel onderzoek naar gedaan is. Meer dan andere, vergelijkbare stoffen die niet als consumptie worden genuttigd. Dat heeft als voordeel dat er veel informatie over ethanol bekend is, waaronder de mogelijke gevaren. Het betekent ook dat er veel onderzoek gedaan is om te kunnen garanderen dat de stof bij gebruik veilig is.

Handalcohol als desinfectiemiddel wordt dan ook, onder meer op aanbeveling van de World Health Organization, voor de gezondheidszorg beschouwd als het meest effectieve desinfecterende middel ter voorkoming van de verspreiding van potentieel pathogene micro-organismen, dat op elke willekeurige werkplek kan worden toegepast. In de gezondheidszorg wordt ethanol veelvuldig toegepast als desinfectiemiddel voor de handen en voor oppervlakken. Wanneer het erom gaat de handen zelf te desinfecteren, is daarbij huidcontact met het desinfectiemiddel onvermijdelijk.

De Werkgroep Infectiepreventie (WIP) die de richtlijnen voor de zorgsector in Nederland uitgeeft, gaat er in de richtlijn voor handhygiëne van uit dat absorptie van ethanol door de huid zo gering is, dat het direct gebruik op de handen geen risico vormt. Er wordt hiervoor verwezen naar een rapport over ethanol van de Gezondheidsraad [1]. Diverse arbocatalogi in de zorgsector conformeren zich aan dit advies van de WIP.

Is handdesinfectie op basis van ethanol wel veilig?

Door het College ter beoordeling van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Ctgb), het onafhankelijk instituut dat de veiligheid en effectiviteit van (o.a.) desinfectiemiddelen beoordeeld, worden bij het toelaten van desinfectiemiddelen veiligheidsbeoordelingen en blootstellingsbeoordelingen gedaan. Op de website van het Ctgb zijn vele handdesinfectiemiddelen op basis van ethanol te vinden die zowel op het vlak van werkzaamheid als veiligheid voor mens en milieu zijn beoordeeld. In alle toelatingen wordt door het Ctgb geconcludeerd dat het gebruik van ethanol veilig is:

"Gebaseerd op de risicobeoordeling kan worden geconcludeerd dat er geen nadelige gezondheidseffecten te verwachten zijn voor de onbeschermde professionele en niet-professionele gebruiker na blootstelling via huid of inademing aan ethanol als gevolg van de toepassing van [handdesinfectie op basis van ethanol], bij gebruik in overeenstemming met de gebruiksvoorschriften.

Bovendien worden bij gebruik volgens de gebruiksvoorschriften geen nadelige gezondheidseffecten verwacht voor het grote publiek door indirecte blootstelling aan ethanol als gevolg van de toepassing van [het handdesinfectiemiddel]." Deze beoordeling is gebaseerd op 25x desinfectie van de handen in een tijdsbestek van 8 uur. 

Zijn er alternatieven?

Vanuit Arbo-perspectief dient altijd gekeken te worden naar mogelijke alternatieven van CMR-stoffen als het gebruik niet veilig is. In het geval van ethanol is isopropylalcohol (IPA) een stof om hierbij te overwegen. Deze stof is echter niet zonder zijn eigen risico’s en is niet in dezelfde mate uitgebreid beoordeeld zoals bij ethanol het geval is. Wel is van IPA bekend dat het overgevoeligheid en eczeem kan veroorzaken bij huidcontact. Daarom is het soms minder geschikt als handdesinfectans. In combinatie met het bovenstaande bewijs vanuit het Ctgb dat ethanol ondanks de CMR-eigenschappen veilig gebruikt kan worden als handdesinfectans, is dit een goede reden om dus niet verplicht uit te wijken naar een alternatief voor ethanol.

Desondanks zijn er alternatieven te verkrijgen die ook veilig te gebruiken zijn én werkzaam zijn tegen virussen als het coronavirus. Ook voor deze producten geldt echter: gebruik ze altijd volgens het gebruiksvoorschrift en controleer of het product is toegelaten voor het gebruik als handdesinfectiemiddel. 

Waar moet ik dan op letten?

Hoewel het gebruik van ethanol als handdesinfectiemiddel dus veilig is, blijft het vanuit het perspectief van de Arbeidsomstandighedenwet een CMR-stof. Voor werken met dergelijke stoffen gelden aanvullende verplichtingen. Deze aanvullende, met name administratieve verplichtingen zijn vastgelegd in Artikel 4.13 en 4.15 van het Arbeidsomstandighedenbesluit. 

De eerste aanvullende verplichting is het vastleggen van gegevens over het gebruik van de CMR-stof: waarom wordt het gebruikt, waarom is een alternatief niet geschikt, het soort arbeid dat wordt verricht, et cetera. De leverancier van het product kan u helpen met het verzamelen van en vastleggen deze gegevens.

De tweede verplichting is om een lijst bij te houden van werknemers die worden of kunnen worden blootgesteld staan aan mogelijk kankerverwekkende stoffen. Hierbij moet vermeld worden hoe de blootstelling heeft plaatsgevonden. Dit proces is niet ingewikkeld voor producten die door alle medewerkers verplicht moeten worden toegepast, bijvoorbeeld het gebruik van een handdesinfectiemiddel bij binnenkomst van het bedrijf. Elke werknemer die op kantoor is, maakt gemiddeld x-aantal keer gebruik van het handdesinfectiemiddel (conform protocol binnen het bedrijf), waarbij gemiddeld x ml van het product per keer wordt toegepast (conform gebruiksvoorschrift leverancier).

De lijst uit de tweede verplichting dient voor iedere werknemer tot ten minste 40 jaar na beëindiging van de blootstelling aan de gevaarlijke stof bewaard te worden (Art. 4.10c van het Arbeidsomstandighedenbesluit).

Tot slot

Veilig gebruik van gevaarlijke stoffen en producten kan alleen worden gegarandeerd als de gebruiksaanwijzingen en voorzorgsmaatregelen op het etiket of in bijbehorende documentatie worden opgevolgd. 

Voor het voorkomen van een infectie met het Coronavirus is het wassen van de handen met water en zeep voldoende. Gebruik desinfectiemiddelen alleen als het nodig is, bijvoorbeeld als je geen toegang hebt tot water en zeep, en gebruik ze dan op de juiste manier. Zie ook deze link voor advies over de procedure van handen desinfecteren

Voor meer informatie over het gebruik van ethanol, zie onze ethanolbrochure.

Bronnen:

[1]. Gezondheidsraad. Ethanol (ethyl alcohol) Evaluation of the health effects from occupational exposure 060SH. 2006.